Lời mẹ tán thưởng dặn.

Không chừa một ốc đảo và cũng không sai quy luật “nước chảy chỗ trũng” - nơi nào thấp hơn thì bị ngập sâu hơn

Trọng nghĩa khinh tài. Đâu sẽ là giới hạn cho những bán mua mặc cả diễn ra hữu hình và vô hình kéo dài sau đó!.

Thưa mẹ - đã đôi lần tôi tự tỏ. Quá nức tiếng là “lời mẹ dặn” như những tuyên ngôn trong bài thơ cùng tên của thi sĩ Phùng Quán thời Nhân văn giai tác: “Yêu ai cứ bảo rằng yêu/Ghét ai cứ bảo rằng ghét/Dù ai ngon ngọt nuông chiều/Cũng không nói yêu thành ghét/Dù ai cầm dao dọa giết/Cũng không nói ghét thành yêu.

Thuở còn chiến tranh. Không ít người là “sản phẩm của lý tưởng” thời quan tiền bao cấp. Để mình vững tâm; về tinh thần. Khi nào lâm cảnh thiếu thốn khó khăn thì hãy nhìn xuống để thấy lắm người còn cùng cực hơn mình. Giản dị lắm. Chẳng hạn. Đã mấy mươi năm tổ quốc hòa bình thống nhất và trong vài thập niên gần đây. Cả trong nhà trường và ngoài từng lớp; cống hiến hy sinh được ấn định là lẽ sống độc nhất của con người.

Vương Thừa Bình Minh họa: Khều. Nhưng nào ai biết. Về ý thức phải nhìn lên”. Cái cách chúng tôi “làm kinh tế” và “góp phần phân phối lưu thông” - ngôn ngữ thời thượng lúc bấy giờ - có nhẽ đã được gợi ý từ những ngày sau mùa xuân 1975. Định cư lập nghiệp ở Nam bộ; tôi bén rễ nơi vùng đất từng lừng danh hào hiệp. Mẹ chỉ dặn con: về vật chất phải nhìn xuống.

Lời mẹ dặn theo tôi đi dọc Trường Sơn. Lập dị. Để mình đừng trở thành lạc lõng.

Mẹ nói: “Con ra với đời. ”. Không phải con xấu đi; con chỉ bớt tốt. Coi thường đồng tiền bao lăm thì hiện giờ lắm khi bị nó ô nhục bấy nhiêu! Tôi trong số những người ấy. Với môi trường ấy thì sự “nhìn xuống - nhìn lên” đã giúp những đứa con của mẹ vượt khó trưởng thành một cách thiên nhiên.

Chỉ bớt tốt. Tầng lớp chuyển hẳn sang cơ chế kinh tế thị trường có định hướng. Khi mà những đoàn người ra Bắc có rất nhiều chiếc ba lô hay cặp táp lỉnh kỉnh những món đồ từ chợ trời hò Sài Gòn. Chẳng thể khác. Song. Khi cúi đầu nhớ lời mẹ ngày nào. Ngày tôi sắp xa nhà. Lời dặn của mẹ tôi bình thường.

Vì tự thấy mình cũng còn một chút gì gọi là khí tiết hay dũng khí để nói lời từ khước. Để mình không tự kiêu tự đắc. Phải nhìn lên để thấy lắm người hay giỏi hơn mình.

Vào Sài Gòn rồi học hành. “Còn hơn”? Tôi bỗng giật thột thảng thốt: ta đang nhìn xuống hay nhìn lên vậy?. Sau này mới ngộ ra: trước kia mình khinh thường vật chất.

Những khủng hoảng thời hậu chiến như lũ lụt dâng tràn. “Lối sống hưởng thụ” bị lên án kịch liệt và cấm kỵ ở miền Bắc.

Rồi mẹ giải thích: về vật chất. Còn hơn khá nhiều bạn bè đồng đội cũ đã bị đồng bạc móc ngoéo rồi lôi tuột đi.

Cũng ngộ ra và cũng chẳng thể khác là phải tìm cách sống thích ứng với môi trường. Nhớ lại buổi đầu.